อัญชัน

 

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Clitoria ternatea L.

ชื่อสามัญ : Blue pea, Blue vine, Butterfly pea, Pigeon wings

ชื่อวงศ์ : Fabaceae

ชื่อสมุนไพรอื่น ๆ : แดงชัน เอื้องชัน

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :

ต้น: อัญชันเป็นพันธุ์ไม้เลื้อยล้มลุกขนาดเล็ก มีเถาขนาดเล็กและอ่น แต่ก้สามารถเลื้อยไปได้ไกลถึง 20 ฟุต ลักษณะเถาจะค่อนข้างกลม สีเขียวแต่หากเถาแก็จะเป็นสีน้ำตาล ตามลำต้นจะมีขนนุ่ม ๆ ปกคลุมโดยทั่วไป

ใบ: ใบของอัญชัน มีลักษณะเป็นช่อ มีใบย่อยรูปไข่ 5-7 ใบ ใบเล็กและค่อนข้างบาง รูปใบเกือบจะเป็นทรงกลม ออกใบรวามเป็นแผงสลับกันไปตามข้อต้น

ดอก: ดอกอัญชันจะเป็นดอกเดี่ยว และจะออกดอกเป็นช่อตามปลายยอดช่อหนึ่งจะมีดอก 2.4 ดอกอัญชันจะมีทั้งชนิดดอกราและดอกซ้อน ดอกมีหลายสี เช่น สีน้ำเงินอมม่วง สีม่วง สีฟ้า สีขาว ลักษณะของดอกคล้ายดอกถั่วมี 2 กลีบ เมื่อกลีบดอกบานอ้าออกเต็มที่จะมองเห็นลักษณะของดอกคล้ายดอกถั่ว มี 2 กลีบ เมื่อกลีบดอกบานอ้าออกเต็มที่ จะมองเห็นลักษณะคล้ายกาบหอย หรือปีกผีเสื้อ เมื่อดอกโรยก็จะติดฝัก

อัญชัน สมุนไพร ดอกอัญชันสีขาว

การขยายพันธุ์: โดยการเพาะเมล็ด ปลูกได้ทั่วไปในเขตร้อน

ส่วนที่ใช้ : ดอก เมล็ด ใบ ราก

สารประกอบทางเคมี :

• มีสารอดีโนซีน (adenosine) สารแอฟเซลิน (afzelin)

• สารอปาราจิติน (aparajitin) กรดอราไชดิก (arachidic acid)

• สารแอสตรากาลิน (astragalin) กรดชินนามิกไฮดรอกซี (cinnamic acid, 4-hydroxy)

• สารเคอร์เซติน (quercetin) และสารซิโตสเตอรอล เป็นต้น

• ดอก – มีสารแอนโทไซอานิน

สรรพคุณของสมุนไพร :

น้ำคั้นจากดอก ใช้ทาคิ้ว ทาหัว เป็นยาปลูกผม (ขน) ทำให้ ผมดกดำเงางาม รักษาอาการผมร่วง ใช้ในอุตสาหกรรมผลิตแชมพูสระผมและครีมนวด แก้ฟกช้ำบวม

สีจากกลีบดอกอัญชันสดมีสีน้ำเงินด้วยสารแอนโทไซอานิน ใช้เป็นสารบ่งชี้ (indicator) แทนลิตมัส (lithmus) เมื่อเติมน้ำมะนาว (กรด) ลงไปเล็กน้อยจะกลายเป็นสีม่วง

ใช้แต่งสีขนม เช่น เรไร ขนมน้ำดอกไม้ ขนมขี้หนู ข้าวดอกอัญชัน ขนมชั้น ช่อม่วง

อัญชัน สมุนไพร ดอกอัญชันสีน้ำเงิน

หุงข้าวผสมสีจากน้ำคั้นดอกอัญชัญได้สีน้ำเงินม่วงสวย รับประทานเป็นข้าวยำปักษ์ไต้ เป็นต้น

ดอกอัญชัน กินเป็นผักได้ ทั้ง จิ้มน้ำพริกสดๆ หรือชุบแป้งทอด

ใบสดและดอกสด คั้นน้ำใช้หยอดตา แก้ตาอักเสบ ฝ้าฟาง ตาแฉะ มืดมัว

สารแอนโธไซยานินที่มีอยู่มากในดอกอัญชัน นี้ มีประโยชน์มากมายต่อสุขภาพ ในการเพิ่มประสิทธิภาพของตา เช่น ตาเสื่อมจากโรคเบาหวาน โรคต้อหิน โรคต้อกระจก ช่วยเพิ่มความสามารถในการมองเห็น เนื่องจากสารตัวนี้จะไปเพิ่มการไหลเวียนในหลอดเลือดเล็กๆ เช่น หลอดเลือดส่วนปลาย ทำให้กลไกที่ทำงานเกี่ยวกับการมองเห็นแข็งแรงขึ้น เพราะมีเลือดไหลเวียนมาเลี้ยงมากขึ้น สารแอนโธไซยานินยังมีคุณสมบัติเสริมภูมิต้านทานเป็นสารต้านอนุมูลอิสระจากธรรมชาติอีกด้วย

ราก รสเย็นจืด บำรุงดวงตา ทำให้ตาสว่าง ขับปัสสาวะ แก้ปัสสาวะพิการ เป็นยาระบาย แก้ตาอักเสบ ตาฟาง ตาแฉะ นำรากอัญชันมาถูฟันแก้ปวดฟัน ทำให้ฟันคงทนแข็งแรงได้ด้วย ยาพื้นบ้านอีสาน ใช้รากฝนกับรากสะอึกและน้ำซาวข้าวกินหรือทาแก้งูสวัด

ใบและราก อัญชันชนิดขาวใช้เป็นยาขับปัสสาวะและยาระบาย ชนิดม่วงแก้ตาฟางและตาแฉะแก้ปัสสาวะพิการ ระบายท้อง แก้เจ็บตา

เมล็ด เป็นยาระบาย